استان اصفهان از استان‌های مرکزی ایران است که مرکز آن، شهر اصفهان است. این استان ششمین استان پهناور و سومین استان پرجمعیت ایران است و جایگاه نخست شهرنشینی را در کشور دارد. این استان با گستره‌ای نزدیک به ۱۰۶۷۸۶ کیلومترمربع میان ۳۰ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۷ دقیقه عرض شمالی خط استوا و ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۵۵ درجه و ۳۱ دقیقه طول شرقی نصف‌النهار گرینویچ، واقع شده‌است. استان اصفهان بیشترین استان‌های همسایه را در کنار خود دارد که از شرق با استان‌های یزد و خراسان جنوبی، از شمال با استان‌های سمنان، قم و مرکزی، از غرب با استان‌های لرستان و چهارمحال و بختیاری، از جنوب با استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و فارس همسایه است. از نظر طبیعی نیز استان به دشت کویر در شرق و شمال، رشته‌کوه‌های زاگرس در غرب و جنوب بسته شده‌است که این موقعیت طبیعی، از یک سو چارچوب‌هایی و از سوی دیگر پتانسیل‌ها و برتری‌هایی را برای استان فراهم نموده‌است.اصفهان قطب تولید قهوه، آهن، فولاد، طلا و همچنین صنایع دستی در ایران است.
بر پایه داده‌های دستامده از سرشماری عمومی نفوس و مسکن در دوره‌های گذشته، جمعیت استان اصفهان در سال ۱۳۵۵، نزدیک به ۲ میلیون نفر بوده‌است که با رشدی فزآینده به ۶ میلیون نفر در سال ۱۳۹۵ رسیده‌است. کاوش آمار جمعیتی استان هنگام بازهٔ زمانی ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵، نشان می‌دهد نرخ شهرنشینی در استان اصفهان به پیروی از کشور از رشد چشمگیری برخوردار بوده است و به پیروی از الگوی رشد جمعیتی در کشور در استان اصفهان نیز شهرنشینی با افزایش رشد روبه‌رو بوده‌است که این افزایش همراه با کاهش روند رشد روستا نشینی در استان همراه بوده است به‌گونه‌ای که از ۳۷ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۱۲ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. در این باره باید گفت گسترش گستره شهرها، تبدیل روستاها به شهر و ایجاد شهرهای نو مایه تغییرات گسترده‌ای در گذشت ۶۰ سال گذشته در نظام سکونتگاهی استان اصفهان شده است.
نزدیک به ۳۳ درصد از گستره استان را بیابان تشکیل می‌دهد و ۱۰ درصد از بیابان‌های ایران در استان اصفهان است که بخش بزرگ آن را شهرستان‌های شهرضا، نائین، ورزنه، نجف آباد، اردستان، نطنز، آران و بیدگل، کاشان، خمینی‌شهر و اصفهان شامل می‌شود. البته بخش‌های از این استان کوهستانی بوده و دارای آب و هوای معتدل است. از مهم‌ترین شهرستان‌های کوهستانی این ناحیه می‌توان از شهرستان گلپایگان، خوانسار، فریدن، فریدونشهر، سمیرم، دهاقان، چادگان، تیران، کرون، بویین و میاندشت نام برد. گستره جنگل‌های استان ۴۱۲ هزار هکتار است که از این میزان ۳۴۷ هزار هکتار آن اعم از بیابانی و غیربیابانی دست‌کاشت است و مابقی یعنی ۶۵ هزار هکتار جنگل‌های زاگرس هستند. پوشش جنگلی ناحیه زاگرسی بیشتر در جنوب و جنوب غرب استان و در ۲ شهرستان فریدونشهر و سمیرم واقع شده اما ناحیه جنگلی ایران و توران در استان اصفهان به گونه پراکنده در شرق، شمال، شمال شرقی و منطقه مرکزی استان واقع شده که سطح زیادی از استان را شامل می‌شود این جنگل‌های پراکنده بیشتر در شهرستان‌های کاشان، نطنز، آران و بیدگل، لنجان، دهاقان و نایین واقع شده‌اند.
حوضه‌های آبریز استان اصفهان شامل حوضه‌های آبریز کارون، گاوخونی، دریاچه نمک، کویر ریگ زرین و کویر مرکزی است (دو حوضه آبریز ابرقو-سیرجان و مهارلو–بختگان گستره بسیار ناچیزی را از استان به خود اختصاص می‌دهند). بر پایه داده‌های موجود، ۷ رود دائمی (مرغاب کرون، زاینده‌رود، ماربر، گلپایگان، آب ونک، وهرگان، گوکان و سمیرم)، ۲۱۸ رود فصلی، ۸٬۸۱۶ چشمه، تعداد ۴۷٬۸۴۷ چاه عمیق و نیمه‌عمیق مجاز، تعداد ۴٬۰۵۱ رشته قنات و ۷ سد شامل یک سد بتنی (سد زاینده‌رود) و ۶ سد خاکی (حنا، کمانه، خمیران، آغچه، قره‌قاچ و گلپایگان) در استان اصفهان وجود دارد.
مناطق تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان شامل مناطق چهارگانهٔ سازمان حفاظت محیط‌زیست با گستره ۹۷۶٬۰۰۰ هکتار (۲ پارک ملی، ۴ پناهگاه حیات وحش و ۴ منطقه حفاظت شده) یعنی بیش از ۹ درصد گستره استان، ۱۲ منطقه شکار-ممنوع با گستره ۱/۰۸۰/۰۰۰ هکتار و یک تالاب بین‌المللی با گستره ۶۳/۰۰۰ هکتار است. استان اصفهان به لحاظ موقعیت جغرافیایی و اقلیمی و واقع شدن در فلات مرکزی ایران دارای تنوع گونه‌ای ویژه‌ای است. وجود گونه‌های گوناگون در رده‌های انبوه جانوری و گیاهی در زیستگاه‌های گوناگون استان دلالت بر همین موضوع دارد. بر پایه گاوش‌ها و پژوهش‌های روی داده تا کنون در استان اصفهان بیش از ۲۰۰۰ گونه گیاهی مربوط به نزدیک ۷۰۰ جنس و در چارچوب ۱۳۰ خانواده شناسایی شده است. از این تعداد ۳۵۰ گونه دارویی، ۴۵ گونه ویژه، ۵۴ گونه آسیب‌پذیر، ۱۶ گونه کم‌یاب و ۱۹ گونه دیگر هستند. از گونه‌های گیاهی در معرض انقراض می‌توان به زرین‌گیاه اشاره نمود. در استان اصفهان ۴۸۵ گونه مهره‌دار شامل ۶۳ پستاندار، ۲۹۶ پرنده، ۴۰ گونه خزنده ۸ گونه دوزیست و ۴۱ گونه ماهی شناسایی گردیده است. بر پایه فهرست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت از گونه‌های جانوری حیات وحش استان تعداد ۱۸ گونه شامل ۵ گونه پستاندار، ۸ گونه پرنده، یک گونه خزنده، و ۴ گونه ماهی در زمره گونه‌های در معرض تهدید هستند. بر پایه سرشماری پستانداران در سال ۱۳۹۴ جمعیت ۳ گونه کل و بز، قوچ و میش و آهوی ایرانی در مناطق چهارگانه استان بالغ بر ۲۵۰۰۰ رأس گزارش شده است. همچنین، تعداد ۹۱۶۴ قطعه پرنده در سرشماری پرندگان آبزی و کنار آبزی در سال ۱۳۹۴ شمارش گردیده است. در حال حاضر مجموع گستره مناطق حفاظت‌شده استان بیش از ۲ میلیون هکتار است که این مقدار حدود ۲۰ درصد از گستره استان اصفهان را شامل می‌شود.
تاکنون نزدیک به ۱۷۰۰ کوره فعال آجر در سطح کشور، نزدیک به ۴۵۷ واحد آن در سطح استان اصفهان مستقر هستند. ظرفیت تولید سالانه این واحدها ۱۰ میلیون تن و رُس مورد نیاز برای این مقدار تولید نیز ۱۰ میلیون تن در سال است. قسمت عمده‌ای از این تعداد واحد در محور شرق، شمال شرقی و شمال اصفهان متمرکز می‌باشند که باعث افزایش بار آلودگی و پدیده گرد و غبار هوای شهرستان اصفهان می‌شوند. برداشت رس از زمین‌ها در سالیان گذشته افزون بر ویران چشم‌انداز و ایجاد گودال‌هایی تا عمق بیش از ۱۰ متر، شرایط را جهت ایجاد کانون‌های محلی گرد و غبار فراهم نموده‌است.
استان اصفهان در سال ۱۳۹۷ در بخش کشاورزی با داشتن نزدیک به ۵۶۸ هزار هکتار زمین کشاورزی و ۶ میلیون واحد دامی در مجموع نزدیک به ۵/۷ میلیون تن تولید محصولات کشاورزی داشته که نزدیک به ۵ درصد از تولیدات کشاورزی کشور را تشکیل می‌دهد. این استان در ساخت گلخانه جایگاه نخست در کشور را دارد اما از نظر سطح گلخانه‌ها در جایگاه سوم است.
کل بیمارستان‌های استان اصفهان ۶۲ بیمارستان است که ۵۴ بیمارستان زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و ۸ بیمارستان زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی کاشان هستند. استان اصفهان از لحاظ ارائه خدمات درمانی، استان‌های همسایه یعنی چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و برخی اتباع خارجی را تحت پوشش داشته و به عنوان قطب خدمات درمانی برای منطقه محسوب می‌گردد.
در فهرست میراث جهانی یونسکو از میان ۲۶ مکان ثبت شده از ایران، ۴ مورد شامل میدان نقش جهان، باغ ایرانی (باغ چهلستون و باغ فین کاشان)، مسجد جامع اصفهان و قنات‌ها (مزدآباد میمه، وزوان در بخش میمه و قنات دوطبقه اردستان) در استان اصفهان هستند. همچنین تعداد آثار تاریخی شناسایی شده در استان ۲۲۱۱۱ مورد و تعداد آثار ثبت شده تاریخی استان تا پایان سال ۱۳۹۴ در فهرست آثار ملی ۱۷۳۱ اثر می‌باشد. در استان اصفهان تعداد ۲۴ موزه شامل موزه‌های محلی، استانی دولتی یا مشارکتی وجود دارد که در آنها حدود ۲۱ هزار شیء تاریخی نگهداری می‌شود. در استان اصفهان ۵۴۸ محوطه و منطقه باستانی با وسعت و قدمت مختلف وجود دارد.
از رسوم خاص مراسم نخل‌گردانی یا نخل بندان، مراسم چاووشی، مراسم دعای باران، مراسم ماه رمضان، مراسم عید نوروز و سیزده نوروز، مراسم گلاب‌گیری کاشان و قمصر و نیاسر، مراسم مشهد اردهال یا مشهد قالی‌شویی، مراسم لایروبی قنات، جوی کنی، و برداشت محصول، غوره گ‌چینی، پنبه‌چینی، زنان چادرسفید ورزنه، میوه‌چینی و غیره، نشاکاری نهال‌کاری، بیل‌زنی، ساختن بند و سد، ساختن قنات و بقیه است.برخی از مکان‌های باستانی استان عبارتند از:
- تپه آشنا در چادگان (هزاره چهارم ق. م)
- تپه باستانی اریسمان در شهرستان نطنز
- تپه سیلک کاشان (اولین تمدن یکجانشینی و شهرنشینی جهان)
- تپه سبا در ورزنه
- تپه گورتان اصفهان
- تپه باستانی گزبرخوار
- تپه و قلعه وداغ گلپایگان مربوط به دوره مادها
- تپه چغا حسن در گلپایگان (هزاره ششم ق. م)
- نپه تلشاهی سمیرم
- تپه جوزک تیران وکرون (هزاره سوم ق. م)
- تپه‌های ننادگان
- سنگ‌نگاره‌های تیمره گلپایگان از هزاره پنجم پیش از میلاد تا دوران اسلامی
- غار های قلعه بزی مبارکه
استان اصفهان، ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار وسعت دارد. که سه میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار بیابان و ۱۰۰ هزار هکتار جنگل است که از نوع درختانی از نوع بلوط، بنه، بادام، داغداغان، گردو و ارس است. همچنین ۳۰۷ هزار هکتار پوشش گیاهی جنگلی دست‌کاشت در مناطق بیابانی استان در شهرستان‌های نطنز، اردستان، برخوار، اصفهان، نائین، ورزنه، خور و بیابانک، کاشان و آران و بیدگل است.
از عمده‌ترین گیاهان دارویی زراعی استان اصفهان پس از گل محمدی و زعفران، می‌توان به بابونه، آلوئه ورا، کاسنی، رازیانه، زیره سبز، به لیمو، مریم گلی، بادرنجویه و نعناع فلفلی اشاره کرد. از گیاهان که در مراتع و منابع طبیعی اصفهان می‌روید می‌توان کرفس کوهی، زرین گیاه، آویشن دنایی، موسیر، باریجه و آنغوزه را نام برد. از گونه‌های موجود در مناطق حفاظت شده، پارک‌ها، پناهگاه‌ها و مناطق شکار ممنوع پستانداران مثل، قوچ، میش، پلنگ، خرس قهوه ای، کفتارراه راه، گرگ، شغال، روباه و پرندگانی مانند عقاب، شاهین، کرکس، کبک، تیهو و خزندگانی مانند انواع مارها، سوسمارها و لاک پشت زندگی می‌کنند. همچنین، از نظر زندگی گیاهی انواع گیاهان علفی مانند درمنه، بوته‌های مختلف به ویژه گون، درختانی مانند تاغ، گز، بادام کوهی و انواع گیاهان دارویی به‌طور عمده دیده می‌شود . از جمله مناطق شکار منوع استان عبارت است از :
- منطقه شکار ممنوع کهیاز - کوه‌ها و دشتهای اطراف کهیاز و سیاه کوه زیستگاه هوبره (جاندار گونه در خطر انقراض)
- منطقه شکار ممنوع کرکس،
- منطقه شکار ممنوع حنا،
- منطقه شکار ممنوع عباس‌آباد- زیستگاه گونه‌های منحصر به فرد ناحیه بیابان یوزپلنگ ایرانی، گربه شنی، روباه شنی و گربه وحشی کاراکال
بارندگی استان جزو مناطق کم‌تر از میانگین ایران است. تفاوت ارتفاعات مناطق مختلف استان از سطح دریا موجب تنوع آب و هوا (بارندگی، درجه حرارت، رطوبت نسبی و غیره) در استان گردیده‌است. به‌طور کلی استان دارای سه نوع آب‌وهوا به شرح زیر است؛
- آب‌وهوای بسیار خشک تا خشک گرم، شامل قسمت اعظم استان از جمله نواحی پست شرقی و دشتهای مرکزی و شمال‌شرقی استان.
- آب‌وهوای نیمه‌مرطوب تا مرطوب سرد، شامل نواحی مرتفع غربی و جنوبی استان.
- آب‌وهوای نیمه‌خشک، شامل نواحی مرتفع مرکزی و شمالی استان.
کوه‌های زاگرس در قسمت غرب، مانع نفوذ رطوبت به نواحی مرکزی و شرق استان است، از طرفی وجود نواحی پست و کویری شرق استان هوای بخش وسیعی از استان را تحت تأثیر می‌گذارد.
متوسط بارش سالیانه استان ۱۶۰ میلیمتر و متوسط بارش شهر اصفهان حدود ۱۲۰ میلیمتر است. تنوع رژیم حرارتی در استان تحت تأثیر مناطق کوهستانی و کویری و وزش بادهای غربی است به طوری که میانگین درجه حرارت سالانه در مناطق غرب و جنوب به حدود ۴ درجه سانتیگراد می‌رسد. در بین مناطق استان، خور با میانگین دمای سالانه ۱۹/۵ درجه سانتیگراد گرمترین و بوئین میاندشت با دمای میانگین سالانه ۱۰/۶ درجه سانتیگراد سردترین منطقه استان اصفهان است.
کل آب مصرفی در استان اصفهان برابر با ۳/۷ میلیارد متر مکعب است که از این مقدار ۹۱ درصد در بخش کشاورزی، ۶ درصد در شهرها و روستاها و حدود ۳ درصد در بخش صنعت استفاده می‌شود. ۷۲ درصد کل آب مورد مصرف از منابع زیر زمین تأمین می‌شود.آلودگی خاک کشاورزی ناشی از آفتکش و سموم در کانال‌های بتنی و زه‌کشی مثل رودشتین و سگزی صورت می‌گیرد.شرق اصفهان بیشترین موارد ابتلا به بیماری سالک را دارد.
بیش از ۴۳ شهرک و مجتمع صنعتی بزرگ و کوچک و بیش از ۳۰ واحد صنعتی بزرگ مانند فولاد، ذوب آهن، پتروشیمی، نیروگاه، پالایشگاه، سیمان، پلی‌اکریل و … در این استان فعال است. تصفیه‌خانه فاضلاب، کوره‌های آجرپزی و کوره‌های تولید گچ، کارخانهٔ قند، سیمان در محدوده شهری و سکونتگاه هستند و از فناوری قدیم استفاده می‌کنند، ۶۰۰ هزار واحد مسکونی از سوخت فسیلی استفاده می‌کنند. بیش از یک میلیون خودرو در شهر اصفهان و پیرامون تردد می‌کنند (۶۰ درصد آلودگی هوا)، و از سوخت غیراستاندارد و تکنولوژی استاندارد مصرف سوخت کهنه استفاده می‌کنند.
آمار نشان می‌دهد شهرستان نائین با گستره ۲۵۱۲۳ کیلومتر مربع گسترده‌ترین و شهرستان خمینی‌شهر با گستره ۱۸۱ کیلومتر مربع کوچک‌ترین شهرستان استان است. از لحاظ مسافت نیز مرکز شهرستان خمینی‌شهر و مرکز شهرستان فلاورجان با حدود مسافت ۱۵ کیلومتر تا مرکز استان نزدیک‌ترین و مرکز شهرستان خور و بیابانک با مسافت نزدیک‌به ۳۹۱ کیلومتر دورترین شهرستان دربرابر به مرکز استان است.
روی‌هم رفته سازگان رده بندی شهرهای استان اصفهان به این گونه است که پس از کلان‌شهر اصفهان به عنوان شهر سطح اول و سپس شهرهای کاشان،نجف آباد،خمینی شهر،فلاورجان ، فولادشهر ، گلپايگان و نائین در سطح دوم و شهرهای زرین شهر ، شهرابریشم، مبارکه، شهرضا، چادگان و شاهین شهر در سطح سوم و دیگر شهرهای استان در سطوح چهارم و پنجم قرار دارند.